Download Kurdish Fonts : Ali-Web - Ali-K-Alwand - Ali-K-Sahifa -Unikurd

HOME

   

شايةتيةك بؤميذوو
لةبارةي ثارتيا ئيسلاميا كوردستانى
محمد عزيز
rasosy@yahoo.com

خوينةرى خؤشةويست ئاشكراية كةكورد ض وةك نةتةوة ,ض وةك كةسايةتى ئامادةيى بةرضاوى هةبوة لة ميذوو ذيارو شارستانيةتى مرؤظايةتى بة طشتى ,بؤية شايانى خؤيةتى كة لة هةموو موسوعةية ك كةلة ناوةندة بريار بة دةست و ئةكاديمية بةناوو بانطةكا نى دنيا ,باسى بكرى ,بطرة هيشتا لة سةدا حةفتاى ميذوو و كةلوثورى داطير كراوةو وةكو سةروةتةكةى وخاكةكةى ئةويش دزراوة ,خؤ كةباسيش كرابى ئةوا هةر قةبارةو كيشى خؤى ثى نةدراوةو ناحةزو نةيارانى ضةواشةى هةر ناوةند وكةسيكيان كردوة كة ويستبيتى لة سةرى بنوسى . رابونى ئيسلاميش وةك رةوتيكى رةسةنى ئاويتةبووى ئاين وثةيامى ئيسلام لةطةل نةتةوة مسولمانةكان ,كةلةدواى هةرةسى خلافةتى عوسمانى ئةو رابونة بمانةوى ونةمانةوى تةعبير لةهةست ونةستى ثابةندان وشةيدايانى ئةو ثةيامة ثيرؤزة دةكا ,ئةم رةوتة لةبةر بة ساوايى ليدرانى لة لايةن ئيمثريالزم وداطير كةران و حكومةتة دةستنيذةكانى ئيستعمار كةدواى خوى بةجيى هيشتن , بؤ ية ئةم رةوتة ليدراو وثيدادراوة زؤر بةكةمى ثةرذاوةتة سةر نوسينةوةى ميذوةكةى خؤ كؤ كردنةوةو ثاراستنى بةلطةنامةكانى.

جا نةخاسما ئةو رابونة ئةطةر رابونى طةليكى تةثة سةر كراوو سةر كز كراوى وةك كورد بى ئةوة هةر ئاورى لينةدراوةتة وة ,وةك ضؤن لةسةردةمى بةعسدا كةباسى ميذووى بةرةنطارى نيشتمانى دذى داطير كةرانى بةريتانيا باس دةكرا ,بة هيض شيوةيةك باسى شؤرشى شيخ محمود و سمكؤى شكاك و شؤر شةكانى بارزان و طؤيان و طةرميان وخانةقين و رؤليان لةشؤرشى طةورةى سالى 1920 دا نةدكرا ,بةلام ناثاكيةكةى شةريفى مةككة ناوى ليدةنرا شؤرشىطةورةى عةرةب . ئةمة ثيشةكيةك بوو بؤ ضونة ناو بابةتيك كةلة (الموسوعة الميسرة فى الاديان والاحزاب المعاصرة )دا هاتوة كة لة 1333 لاثةرة دا ثيناسةى 375 زاراوة و رةوتى –فكرى وسياسى و مةزهةبى ورؤشنبيرى كردوة ,يةكيك لةو ثارتانةى باسى كردوة بريتية لة : ثارتيا ئيسلاميا كوردستانى –ثاك – ثيناسة: ثارتيكى سياسى ئيسلامية ئامانجى دامةزراندنى دةولةتيكى ئيسلامىية لة دةظةرى كوردستان و نةهيشتنى ضةوساندنةوةو ثةرتو بلاوى كوردانة ,لةطة ل دذايةتى كردنى ئةو ثيلانامةى كة ئيستعمار بؤ بنةبر كردنى ئةو طةلة ثيادةى كردوة .

تيروانينيكى جوطرافى وميذوويى :كوردستان دةكةويتةضوار ضيوةى هةريةك لة دةولةتةكانى توركياوئيران وعيراق وسوريايةكيتى سؤظيةت ,روبةرى ةكةى نزيكةى نيو مليؤن كيلؤمةترى ضوار طؤشةية ,ذمارةى دانشتوانى –40-مليؤن كةسة كة زؤربةيان مسولمانن ولة سةر رةوتى سوننةن ,هةروةها كةمايةتى كورد لة هةريةك لة ثاكستان و ئةفغانستان و سودان ولبنان هةية . -خاكةكةى دةولةمةندة بةنةوتو كانزاو ئاذةل و ئاوى ساز طار ,هةرضوار روبارى دجلةو فورات و ئاراس وخابورى ثيدا رةت دةبن.

كورد بة زمانى كوردى دةثةيظن كة سةر بة كؤمةلة زمانى ئيرانىية كةبةشيكة لة زمانةكانى هيندوئةوروثى ,زمانة ئيرانيةكان كةبريتين لة كوردى و فارسىو ثشتؤو تاجيكى .زمانى كوردى لةهةريةك لة عيراقو ئيران بةثيتى عةرةبى و لة توركياو سوريا بةثيتى لاتينى دةنوسرى .

كوردستان بةلانكةى مرؤظايةتى دادةنرى لةدواى تؤفانوة . لةسةدةى شةشةمى ثيش زايين ثاشانشينى ميدياى كوردى لةسةردةستى فارسة ئةخمينيةكان روخينرا . لة سالى –18ك ئيسلام هاتؤتة كوردستان لةسةردةستى عيازى كورى غةنةم –خ ل-,لةو كاتةوة كورد بونة ثاسةوان وثةيام هةلطرى ئيسلام و لةناويان دا كةسايةتى بةرضاوى وةك صلاح الدين ئةيوبى –ثالةوان تيك شكينةرى خاضثةرستةكان –و ضةندين زاناى بةناوبانطى وةك –ابن تيمية وابن حجر و ابن صلاح – و ضندين كةلةثياوى تريان لى هةل كةوتوة .

لةدواى جةنطى جيهانى يةكةم كوردستان لةنيوان عيراق وسوريا وتوركياو ئيران و روسيادا دابةش كرا . ئةم دةولةتانة بة توندى ثةيرةوى سياسةتى بة تورك كردن و بة عةرةب كردن بةفارس كردنيان كردوة و هةوليان داوة كةبةسةر طيانى ئيسلام خوازةى و ئازايةتى وئايين ثةروةرى ئةو طةلة دا زال بن ,ئةمةش بة وروذاندن و بلاوكردنةوةى بيرؤكةى ماركسىو عةلمانيةت لةناوين دا ,بةلام كورد ضؤكين دانةداوةو ضةندين شؤرشيان دذى ئةو دةولةتانة بةرثا كردوة ,كة طرنط تريينيا ن ئةمانةن:

لةتوركيادا: 1-شؤرشى شيخ سةعيدى ثيران لة سالى 1925ز دا, 2-شؤرشى جةنةرال –احسان نورى ثاشا –لةسالى-1927-1930ز دا 3- شؤرشى ديَرسيم لة سالى 1937زدا - لةئيراند: 1-شورشى قازى محمد وكؤمارى مهابادى كوردى لةسالى 1945زدا -لة عيراق دا: 1-شؤرشى شيخ محمودى حةفيد لة سالةكانى 1920-1930 زدا 2-شؤرشى شيخ احمد بارزانى لة سالى 1931زدا 3-شؤرشى مةلا مستةفا بارزانى لةسالةكانى 1935-1947 زدا ,شؤرشى بارزانيةكان لةسالى1975ز دواى ثيك هاتنى جةزائير لةنيوان عيراق وئيران كؤتايى ثى هات. دامةزراندنى ثارتةكةو بةناوبانطترين كةسايةتيةكانى : هةنديك لةكةسايةتي ئيسلاميةكانى كورد لة11-12-1400ك لةكاتى وةرزى حةج دا لة مةككةى ثيرؤز كؤبونةوة بؤليكؤلينةوة لةكيشةىكوردو دةرك كردن بةوهؤكارانةى بوونةهؤى لةت بوونى نيشتمان و لةناوضوونى كوردان لةسةردةستى ئةو قةوارانةى كورديان بةسةردا بةشراوةتةوة ,لةكاردانةوةى ئةم قةلاضؤكردنةشدا لةناو كورد ضةندين بزاظى نةتةوةيى سةريان هةلداوة كة زؤربةيان رةوتى سؤشيالستى يان بةسةردا زالة ئةوانيشكارى دوذمنانيان تةواو دةكةن –وهةولى ثةراويز كردن و بةر كةنار كردن ودذايةتى كردنى ئايينى ميلةتةكةيان دةدةن ,كةبةداخةوة زؤرلةخةلكى ئايين ثةروةريش لةبةر نةبوونى رةوتى ئيسلامى ضوونة نو ئةو رةوتانةدا ,بؤية ئامادة بوانى كؤنطرةكة دروست كردنى ثارتيكى ئيسلاميان لة كوردستان بةثيويست زانى كةلة ضوارضيوةى بةرنامةى ئيسلام كيشةكة ضارةبكا هةول وتواناكان بؤ بنيات نانى دةولةتيكى مسولمان كة ئيسلام دروشمى دين ودةولةت بى ئاراستة بكا,ئامادةبوان (ثارتيا ئيسلاميا كوردستانى)يان دامةزراند.

ثارتةكة دواى ئوة ضوار كؤنطرةى تريشى لةدةرةوةى كوردستان بةست ,لةكؤنطرةى ضوارةم دا بريار لةسةر بنةما بنضيينةيىيةكانى ثارتةكة دراو دةستورى ناو خؤ رةش نوس كرا كةتيايدا بريارى كردنةوةى نوسينطة بؤ ثارتةكة درا لةولاتانى ئةوروثاو ئةمريكاى باكور ,هةروةها طؤظارى جودى وةك زمان حالى ثارتةكة بة زمانى عةرةبى وكوردى توركى دةر كرا ,بة ناوى ضياى جودى ,ئةو كيوةى كة كةشتى نوح دخ لةنطةرى لةسةر طرت ,, ئةو كيوة دةكةويتةكوردستانةوةو بةمةش كوردستان بةلانكةى دوةمى مرؤظايةتى دادةنرى كةلىيةوة مرؤظايةتى دووبارة بلاوبونةوةو سةر رووى زةويان ئاوةدان كردةوة .

بةناوبانطترين كةسايةتيةكانى ثارتةكة : -د.موزةفةر لةعيراق -د.صالح طابورى لة سوريا -ئةسرةوان لةولاتة يةكطرتوةكانى ئةمريكا -م.كوردى لةسودان -م.كزب شوتى لةتوركيا -بيروبؤضون وتيروانينةكان : -طةلى مسولمانى كورد بةشيكة لةئوممةتى ئيسلامى ولاتى كوردستان بةشيكة لة نشتمانى ئيسلامى –دار الاسلام- وكورد زؤرينةى دانيشتوانى ثيك دينن . -طةل هةرسىَ دةسةلاتى ياسادانان و جىبةجى كردن وقةزاى بةدةستة ,ضاوطى ياسادانان قورئان وسوننةتن ,ئةنجومةنى راويذكاران نوينةرى دةسةلاتى طةل و هةلبذيرراوى خةلكية .

ئةو هيلة طشتىيانةى كة هةرسىَ دةسةلاتةكة بؤ ثاراستن و تةواوكردن و جوانكردنى كؤمةلطا ثريزطارى لى دةكةن بريتية لةئايين وعةقل وناموس وطيان وسامانى ئةو تايبةتمةنديانةى كة ضاوديرى دةكرى بؤ تاكةكان,بريتية لةهةموو ثيويستية ماديةكان وبنيات نانى ثةيوةندى لةنيوان تاكةكان و كؤمةلطادا بة ثى ى بةرنامةى ئيسلام .

بانطةواز كردن بؤ بلاوكردنةوةى ئيسلام بةشيوةيةكى ئةقلانةو لة سةر بنةماكاني وةرطرتن بة قةناعةت و ثةيوةند كردنى دلةكان ,نةك بةزؤر بسةثينرى ,جيهاديش لةثيناو خوا تةنيا بؤ لادانى ستةم كارو خؤ بةزؤرسةثينةرينانة و بؤ بةرطرى لة ضةوساوانة جاض مسولمان بن يان نا. زانين وفيربوون مافيكى طشتىية, زانينى بنضينةكانى ئايين فةرزة لةسةر هةمو ومسولمانيك .

دةستة بةر كردنى ئازادى بؤهةموان مافيكى طشتىية ,كةدةبى مافى ئازادى بيركردنةوةو رادةربرين وبيرو باوةر ونوسين ودامةزراندنى سةنديكا بؤ هةموو ضين وتويذةكان دةستةبةربكرى ,بةو مةرجةى كةهيض كام لةمانة بؤ دذايةتى كردنى ئيسلام بةكار نةهينرين .

ئافرةت يةكسانة لةطةل ثياو , هةمان مافى هةيةو هةمان ئةركى لةسةرشانة لةبنيات نان و ئاراستةكردنى كؤمةلطادا ,ئةو جياوازيةى لةنيوان ثياوو ئافرةت داهةية لةرووى شةرعةوة بةهؤى ثيك هاتةى سروشتىو تايبةتمةندى جفاكىيةوةية , -خيزان و خانةوادةى باش بةردى بناغةى ثيك هينانى كؤمةلطاى ساخلةمة ,ثيويستة ثشتطيرى خانةوادة بكرى وثةيوةندى تاكةكانى بةهيزبكرى هانبدرى لةسةر وةضةخستنةوةو زاووزى وهؤكارةكانى ئةم ئةركة بؤ ئاسان بكرى ثيويستيةكانى دةستةبةر بكرى . –كيشةى ئابورى لةذير ريونوينى رينمايةكانى ئيسلام ضارةسةر دةكرى.

رةطوريشةى بيرو باوةر و فكرى ثارتةكة:

ثارتةكة لة رووى بيرو باوةر ثةيرةوى رةضةى ماتريدى دةكا , -لةرووى بنضينةى بزاظ وجولانةوة سةربة بزوتنةوةى –اخوان المسلمين-ة -لةرووى فقهةوة ثابةبةندى مةزهةبى ئيمامى شافعىية كة مةزهةبى طشتى كوردانة. -ئامانجى ثارتةكة دامةزراندنى دةولةتيكى ئيسلامىكوردية لةكوردستانى طةورة كة لةهةموو بوارةكانى سياسىوئابورىو كؤمةلايةتى ئيسلام ثيادةبكا.

شوينى ضالاكى ثارتةكة: -ثارتيا ئيسلاميا كوردستانى لة هةمووثارضةكانى كوردستان ضالاكى هةية . لةو زانيارانةى رابوردن دةزانين كة: ثاك بةشيوةيةكىطشتى سةربة مةزهةبى سوننةية ,ئةم ضةندةش لةياساى ناوخؤى ثاك وطوتةى كةسايةتيةكانى ورةشنوسىكؤنطرةكانى دةردةكةوى ,مةبةستيشى دامةزراندنى دةولةتيكى ئيسلامية لةكوردستان بؤ هةموو مسولمانان و نةهيشتنى ستةم كارى ودذايةتى نةخشةىكانى ئيستعمارة لة ناوضةكة , ثيويستة بطوترى ثارتةكة بةشيكة لةبزاظى ئيسلامىجيهانى كةئامانجى ثيادةكردنى شةرعى خواية لةهةموو بوارةكانى ذياندا .