ئةمةريكاي برسي : كارتي خؤراك و برسيةتي لة
ئةمةريكا
نوسيني: فالينتينا
مارانو
وةرطيراني: كاروان خانةقيني
xanaqeny@yahoo.com
ئةمةريكايةكان وايان دةزاني لة ماوةيةكي نزيكدا
برسيةتي و بةد خؤراكي ولاّتاني ئاسياو جيهاني سييَهةم دةخاتة تةنطةذةوة,
بةلاّم نةطونجاوة كة دةولّةمةنترين ولاّت كة ئةمةريكاية بكةويّتة ئةم
تةنطةذةوة,ئةو وولاّتةي كة خاوةني بةروبوميّكي كشتوكالّي زؤر بةرزةو زياتر لة
رادةي ثيّويست بةرهةم ديّنيّت,لة سالّي 1969 سيناتؤر ماكطؤظيرن- -McGovern
نيك كوتز -Nick Kotz كتيّبيّكيان لةم بارةوة دةركرد بة ناونيشاني ( بانطيان
كةن با ثةيمانةكان بخؤن-سياسةتي برسي كردن لة ئةمةريكا)
برسيةتي لة واشينتؤني
ثايتةخت:
رؤذي 7ي يؤنيؤي ئةم سالّ وولاّتة يةكطرتوةكاني
ئةمةريكا ئاهةنطي بة ئاطا هاتنةوةي لة برسيّتي طيّرا ,كة ئةم رؤذة بؤنةيةكي
نيشتيمانيية بؤ بة ئاطا هيّنانةوةى خةلّك لة قةيراني برسيّتي لة ئةمةريكا,كة
برسيةتي هةرةشة لة 35 مليّؤن هاوولاّتي ئةمةريكي دةكات كة لة نيّوانياندا 13
مليون مندالّ هةية لةو ئةمةريكايةي كة بة دةولّةمةنترين و ثيّشكةوتوترين
وولاّت دادةنريّت لة جيهاندا.وة زؤر لة ليّكؤلّةرةوةكان رايان واية كة كيّشةي
برسيةتي و كةم خؤراكي يةكيّكة لة كيّشة شاراوةكاني ئةمةريكا لة كاتيّكدا
ئةمةريكا لةريزبةندي وولاّتاني بةرهةم هيّنةري خؤراكدا لة سةرةوةي
ليستةكةداية ,بة طويّرةي بةياننامةي فيدرالّيةكان برسي يةتي و هةست نةكردن بة
ئارامي ذيان دوو دياردةي زؤر زةق و بةرضاون لة نيّوان ئةو خيّزانانةي كة
ريّذةي ثاشةكةوتيان كةمة و لة ذيّر خةتي هةذارييةوة دةذين,ئةم دياردةية بة
رووني ديارة لة نيّوان ئةو خيّزانة ئةمةريكية بة رةضةلّةك ئيسثاني و
ئةفةريقيانةي كة بة ريّذة سيّ بةرامبةري ئةو خيّزانة ئةمةريكية بة رةضةلّةك
ئةوروثيانةن كة بة دةست ئةم كيّشةوة دةنالّيّنن.
لة كاتيّكدا بةرنامةي كارتي خؤراك زؤر
بةربلاّوة,بةلاّم بؤتة هؤي طفتوطؤ ليّكةوتنةوةيةكي زؤر لة ناوةندي بةرنامةي
خؤراكي فيدرالّي كة هةولّدةدات يارمةتي تويّذي هةذار بدات كة برسيةتي دةستي
ناوةتة قورطيان لة كؤمةلّطةي ئةمةريكي .
وةك لة ليّكؤلّينةوةيةكي ثةيمانطةي برؤكنز( Brookings
Institute)دا هاتوة كة بةم دووايية دةري كردوة بة ناونيشاني ( بةجيّ هيّشتني
ثارةو خواردن لة سةر ميّزةكان)كة –بة ملياردةها دؤلار لة بةرنامةي خؤراكدا
سةرف دةكريّت لة كاتيّكدا زؤرينةي خيّزانة هةذارةكان سودي ليّ نابينن.وة داوا
دةكات كة ليّكؤلّينةوةيةكي وورد بكريّت لة لايةن سةركردة ناوضةييةكانةوة بؤ
طرتنة بةري ريّطة ضارةيةكي باشتر بؤ خزمةت كردني ئةو كةسانةي كة زياتر
ثيّويستيان بة بةشداري ثيّكردن هةية لة بةرنامةي كارتي خؤراكيدا.
بةرنامةي كارتي
خؤراكي و نةبوني ئاسايشي ئابوري لة ئةمةريكا:
بيرؤكةي كارتي خؤراكي لة ئةمةريكا دةطةريتةوة
بؤ سالّي 1939 لة كاتي ئالّؤزي ئابوريدا( Depression
era)
بؤ يارمةتي داني خيّزانة هةذارةكان,وة وةزارةتي كشتوكالّي ئةمةريكا
باوةري واية كة ئةم بةرنامةية بنضينةي بةرنامةي فيدرالّي بؤ يارمةتيية
خؤراكيةكانة,وة ياساي كارتي خؤراكي بريتية لة فةراهةم هيّناني كؤبؤني خؤراكي
مانطانة بؤ ئةو خيّزانانةي كة داهاتيان كةمةو شايةني ئةم يارمةتيةن بؤ بة
دةست هيّناني خواردةمةنية سةرةكييةكاني وةك ( نان,خواردةمةني ووشكة,سةوزة,طؤشت),وة
ئيّستا ريّكخةري ئةليكترؤني(Electronic Benefit Transfer)جيّطةي كارتة
كاغةزةكاني طرتؤتةوة . وة لة سالّي 1961 وة دةست بة جيّبةجيّ كردني كراوةو
دواي سيّ سالّ بة شيّوةيةكي بةردةوام و بيّ دابران دابةش كرا,وة بةرنامةي
كارتي خؤراكي ثيّشكةوتنيّكي بةرضاوي بة خؤيةوة بيني لة سالّي حةفتاكاندا
كاتيّك كؤنطريس سالّي 1974 برياري دا ئةم كارتة لة هةموو فيدرالّيةكاندا
فةراهةم بهيّنريّت بؤ ئةو خيزانانةي كة داهاتيان كةمة ,وة لة سالّي 1994
ريّذةي سودمةندان لةم بةرنامة طةشتة 28 مليّؤن كةس وة لة سالّي 2000 ريّذةكة
كةم بوةوة بؤ 17 مليؤن كةس .وة ريّذةي بةشداربوان ثةيوةستة بة هةلاّوساني
ئابوري بؤ نمونة لة سالّي 2004 ريّذةي بةشداربوان طةشتة 24 مليؤن كةس كة
خةرجةكةي 27.2 مليار دؤلاري دةكرد.مات فيلوز(Matt Fellowes)كة يةكيّكة لة لة
طةورة ليّكؤلّةرةوة ياريدةدةرةكاني ثةيمانطةي بروكنز و يةكيّكة لة نوسةراني
كتيّبي(بةجيّهيّشتني ثارةو خواردن لة سةر ميّزةكان)لة ضاوثيّكةتنيّكدا
دةلّيّت: ئةم بةرنامةية طونجاوة بة طشتي, ئةو ضاكسازية ئابوريانةي كة لة
سالّي 1996 دا كرا تاكي ئةمةريكي تواني لة قؤناغي يارمةتي بذيّوييةوة
بطويّزيّتةوة بؤ قؤناغي بة دةست هيّناني كاريّك كة بتوانيّت ثاشةكةوت بكات.لة
طةلّ ئةمةشدا زؤربةي ئةمةريكيةكان رايان واية كة ئةم بةرنامةية زياتر بؤ
ثّؤلّيّن كردني ضيني هةذارانة وة بة ثيّي سةرذميّريةكي ناوةندي برسيةتي و
هةذاري لة زانكؤي براندس(Brandeis)
نزيكةي 35 مليؤن ئةمةريكي لة ذيّر خةتي
هةذارييةوة ئةذين لة طةلّ زيادبوني ريّذةي ئيش كردن بةرامبةر بة ثارةيةكي
كةم.وة دكتؤر فيلوز دةلّيّت: لة طةلّ هةلّكشاني نةبوني ئارامي ئابوري
داواكاري دذايةتي هةذاري لة زيادبونداية . وة ئةو بةرنامانةي تر كة ضارةسةري
كيّشةي برسيةتي و كةم خؤراكي دةكات لة ئةمةريكا بريتين لة: بةرنامةي ذةمي
خواردني قوتابخانةي نيشتيماني و بةرنامةي ذةمي خواردني بةيانياني قوتابخانة و
بةرنامةي ذةمي خواردني هاوينان (ئةم بةرنامة هةلّدةستيّت بة ئامادة كردني
هةموو ذةمة خواردنةكاني رؤذ بؤ ئةو منالاّنةي كة بة دةست كيّشةي برسيةتيةوة
دةنالّيّنن لة كاتي ثشوي هاويني قوتابخانةدا)وة هةروةها بةرنامةي داني خواردن
بة ئافرةتان و شير داني منالاّن كة ناسراوة بة (WIC- Women infant
children)ئةمةش بةرنامةيةكي تةواو كراوة بؤ ئامادةكاري خواردنة سةرةكيةكان و
ريّنمويي خواردن و ضاوديّري تةندروستي بؤ ئافرةتة دوو طيانةكان و تازة
دايكاني كةم دةرامةت, وة ئةو مندالاّنةي رووبةروي هةرةشةي برسيّتي دةبنةوة.وة
هةروةها بةرنامةيةك هةية بؤ ضاوديّري خواردني طةورة سالاّن و مندالاّن وة ئةم
بةرنامة هةولّ دةدات بؤ بة دةست هيّناني يارمةتي دارايي فيدرالّي بؤ ئامادة
كردني ذةمة خواردن لة بنكةكاني ضاوديّري مندالاّن و بنكةكاني ضاوديّري خيّزان
و بةرنامة تايبةتةكاني دواي خويّندنطةو وةهةروةها جيّطةي حةوانةوةي
ليّقةوماوان و ئةوانةي لة دةست توندو تيذي مالّ هةلاّتوون. لة طةلّ ئةوةش
بةرنامةي يارمةتية خؤراكيية بة ثةلةكان و بةرنامةي خواردني كؤمةلّطة كة
دادةنريّت بة سةرضاوةي سةرةكي بؤ بة دةست هيّناني يارمةتي ئابوري فيدرالّي بؤ
دذايةتي برسييةتي و خراثي خواردن
ئابرووضووني
بةرنامةي كارتي خؤراكي
لة سالّي 1999ليّكؤلّينةوةي تازةي فيدرالّي
دةريخستوة كة نيوةي ئةو كةسانةي ثيّوستيان بةم يارمةتييةية سود مةند بوون
ليّي , وة لة نيّوان سالي 1999_2004 ريّذةكة زيادي كردووة بؤ 1,4 مليؤن كةس
لة طةلّ ئةمةشدا سةرذميّريةكاني وةزارةتي كشتوكالّي ئةمةريكي ( USDA)
بةم دوايية دةري خستوة كة ريّذةي بةشداربوان كةم دةبيّتةوة ,هةروةك دكتؤر
فيلوز ئاماذةي ثيّ كردوة : بة هؤي سودمةند نةبوني هةذاران لةم بةرنامةية
رووبةرووي زياني كؤمةلاّيةتي طةورة دةبينةوة, هةر وةك ئاماذة بةوة دةكات كة
زيان بةو خيّزانانة دةطات كة هةلي سودمةندبونيان لةو كؤبؤنانة كة نرخةكانيان
بة 2400 دؤلار مةزندة دةكريّت لة دةست دةرةضيّت و ئةو يارمةتيةيان ناطاتيّ كة
دةبيّتة كؤمةكيّك بؤ دابين كردني بذيّويان و بتوانن خيّزانةكانيان بةريّوة
بةرن. وة هةروةها ضةند كيّشةيةكي تر هةية كة دةبيّتة هؤي نةضونة ثيّشي
خيّزانة هةذارةكان لة وةرطرتني ئةم يارمةتية ئةويش هةست كردن بة شةرمةزاري لة
روي كؤمةلاّيةتيةوة وة هةروةها شيّوازي بة دةست هيّناني ئةم كؤبؤنانة كة بة
ريّكوثيّكي ناطاتة دةست دةست خيّزانة هةذارةكان. لة طةلّ ئةوةشدا ريّكخراوي(American
Second
Harvest) هةستا بة ليّكؤلّينةوةيةك كة دةري خست بة هةند وةرنةطرتني
ليّكؤلينةوة لةو كةسانةي كة داواكاري ئةم كارتةن بؤتة هؤي ئةوةي كة خيّزانة
هةذارةكان ليّي دور كةونةوة هةروةك لة ليّكؤلّينةوةكةدا هاتوة كة فؤرمي
بةشداري كردن لةم بةرنامةيةدا دةطاتة 12 ثةرة لة كاتيّكدا كة فؤرمي وةرطرتني
روخسةتي ليّخورين و خزمةتي سةربازي لة 2 ثةرة تيّ ناثةرييّت.
وة رؤذي نيشتيماني بؤ بة ئاطا هاتنةوة لة
برسيّتي كة دةكةويّتة 7 ي يؤنيؤ نيشانةي بوني برسيّتيية لة ئةمةريكا .وة
هةنديّك ليّكؤلّةرةوة بة نزيك بونةوةي دادةنيّن دادةنيّن لة ضارة سةركردني
كيّشةي برسيّتي لة كاتيّكدا ريّكخراوي( American
Second Harvest)دةلّيّت باشترين ريّطة بؤ رووبةروبونةوةي برسيّتي لة ئةمةريكا
يةكةم شت ناسينيّتي .
|
|
| |

|